Հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ(1918-1921թթ.)

Հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ(1918-1921թթ.)

Կարելի է ասել, որ Հայստանն ու Ադրբեջանը վատ հարաբերությունների մեջ են եղել՝ Ադրբեջանի ստեղծումից սկսած: Ադրբեջանը ուզում էր նվաճել գրեթե ամբողջ Հայատանը: Այս հարցում Ադրբեջանին օգնում էին Անտանտի երկրները և 1921թ.-ից, նաև Խորհրդային Ռուսաստանը:

1918թ. վերջին անգլիացիների օգնությամբ կասեցվեց Անդրանիկի

զորախմբի առաջխաղացումը դեպի Շուշի ու Արցախ։ Անգլիական

հրամանատարության աջակցությամբ Արցախ-Զանգեզուրի նահանգապետ

նշանակվեց  ջարդարար Խոսրով բեկ Սուլթանովը։

Արցախ-Սյունիքի հայությունը չճանաչեց Ադրբեջանի գերիշխանությունը և կռվի պատրաստվեց՝ Հայսատանին միանալու համար: Հայաստանը ձգտում էր խաղաղ

միջոցներով լուծել այս հարցերը, բայց ապարդյուն: Մեծ երկրները հնարավորին չափ օգնում էին Ադրբեջանին, քանի որ նավթ էին ներկրում Բաքվից:

Այդուհանդերձ, Հայաստանի կառավարությունը ամեն ինչ անում էր, որ պաշտպանի Ղարաբաղն ու միացնի Հայաստանին:

1920թ. մարտին Շուշիի հայությունը ենթարկվեց ջարդերի: Զոհվեց մոտ 8 հազար հայ: Հայաստանի կառավարության որոշմամբ Դրոյի զորախումբը մտավ Ղարաբաղ։ Ապրիլի 25-ին Արցախի հայերի 9-րդ համագումարը որոշեց Լեռնային Ղարաբաղը վերամիավորել Հայաստանի Հանրապետությանը։

Իրադրությունը հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում կտրուկ փոխվեց, երբ մի քանի օր անց`ապրիլի 28-ին, 11-րդ Կարմիր բանակի միջամտությամբ, խորհրդայնացվեց Ադրբեջանը։ Դրանից հետո Ադրբեջանին սկսեց պաշտպանել Խորհրդային Ռուսաստանը։

Դրան հետևեց թուրք-թաթար-բոլշևիկ զինուժի ներխուժումը Ղարաբաղ, Զանգեզուր և Նախիջևան։ Ավելի ուշ` 1921թ. հուլիսին, Խորհրդային Ռուսաստանի բարձրագույն իշխանությունների թույլատվությամբ Լեռնային Ղարաբաղը, բռնավոր կերպով կցվեց Ադրբեջանին:

1919թ. կեսերին անգլիացիների օգնությամբ Նախիջևանի գավառը պաշտոնապես

միացվեց Հայաստանի Հանրապետությանը։ Սակայն տեղի թաթարները Ադրբեջանի և Թուրքիայի իշխանությունների աջակցությամբ ապստամբեցին ու հրաժարվեցին ճանաչել Հայաստանի իշխանությունը։ Շարուր-Նախիջևանի թաթարների շարունակական խռովությունների հետևանքով երկրամասը գրեթե լիովին հայաթափվեց։ Նախիջևանի հայության մի մասը կոտորվեց, իսկ մյուսը հարկադրված դիմեց արտագաղթի։

1920թ. աշնանը` թուրք-հայկական պատերազմի ժամանակ Թուրքիան բռնազավթեց Նախիջևանի գավառը։ Իսկ 1921թ. Նախիջևանը հանձնվեց Խորհրդային Ադրբեջանին։

1920թ. աշնանը, Գարեգին Նժդեհի գլխավորությամբ. ինքնապաշտպանական կռիվների շնորհիվ Զանգեզուրն ազատագրվեց՝ սկզբում հռչակվելով Ինքնավար Սյունիք, ապա`Լեռնահայաստան: 1921թ. հուլիսին վերջնականապես միացվեց Խորհրդային Հայաստանին։